İEL Sakarya İzci Kulübü

1. Pusula Nedir?

Pusula, yön gösteren, kerteriz alıp mevki bulmaya yardım eden mıknatıslı veya cayro ile çalışan seyir aletidir. Gemi yolculuklarında, uçuşlarda, madenlerde, siste yürürken, gece olduğunda, ulaşılması zor arazilerde; kısacası yönümüzü bulmamızı sağlayacak ipuçlarının olmadığı veya eksik olduğu yerlerde bize yönümüzü gösterir ve bu nedenle en çok kullanılan yön araçlarından biridir. İtalyanca "Bussola" kelimesinden Türkçeye girmiştir.

Pusula, temel olarak yeryüzünün manyetik alanına göre hareket eden manyetize bir iğneden oluşur. İğnenin ucu her zaman dünyanın manyetik kuzeyini gösterir. Bu uç genelde kırmızıyla boyanmıştır yada üzerinde kuzey anlamına gelen İngilizce "North" kelimesinin baş harfi "N" bulunur.

Dünya manyetik alanı, kuzey ve güney kutupları olan, merkezde yerleşmiş bir dipol mıknatıs çubuk olarak da tanımlanır. Dönüş ekseni ile dipolün ekseni arasında yaklaşık olarak 11 derece fark vardır. Bu kuzey ve güney coğrafi kutuplarla, manyetik kutupların üst üste gelmediğini gösterir. Pusulamızın gösterdiği kuzey ise manyetik kuzeydir. Manyetik kutuplara çoğrafi kutupların farklı olmasından doğan bu sapmaya "Manyetik Sapma denir. Bu sapma, bölgeden bölgeye farklılık gösterebilir; ekvatorlarda az iken kutuplara doğru artar. Bazı pusulaların üzerinde bu sapmanın düzeltilebileceği ayarlanabilir bir sapma açısı oku vardır.

Pusulamız manyetik bir alet olduğu için çevresindeki metal cisimlerden etkilenebilir. Pusulanın çevresindeki metal saatlerin, çanta askılarının, yüzüklerin, arabaların; cep telefonu, bilgisayar, televizyon gibi manyetik alan yayan aletlerin pusulamızı şaşırır.

2.Pusula'nın Tarihi

M.Ö. altıncı yüzyılda eski Yunanlıların mıknatıslanmayı bildikleri kesindir. Felsefenin babası Thales, (M.Ö. 640-546) mıknatıs taşının çekme özelliğini anlatır ve bu özelliği taşta varolan ruha bağlar .Ancak bu dönemde mıknatısın çekme özelliğinin bilincinde olan Yunanlılarca bu mıknatısın iki kutbunun bulunduğu ve coğrafi kuzeye yönelme özelliği bilinmemekteydi. Bu özelliği bilip ve kullanan ilk millet Çinlilerdir. 1.yüzyılda pusulayı icat ettikleri düşünülen Çinliler M.S. 720 yılında manyetik sapmanın farkına varmışlardır. 12.yüzyılda pusula Avrupa'ya ulaşmıştır. Bu tarihten itibaren Avrupalılar pusulayı kullanmaya başlamışlar ve sürekli geliştirmişlerdir. 1520 yılına gelindiğinde ise George Hartman manyetik sapmayı ölçmüştür. 1700'de Edmund Halley Dünya'nın bilinen ilk manyetik sapma haritasını çıkarmıştır. 1851 yılında ise manyetik kuzey kutbu keşfedilmiştir. İlerleyen yıllarda pusulalar giderek gelişmiş, kullanım alanlarına göre şekillenmişlerdir.

3.Pusula Çeşitleri

Çalışma prensiplerine göre pusulalar ikiye ayrılır.

1.Manyetik Pusula

Kullanım alanları ve amaçlarına göre birçok pusula çeşidi bulunmaktadır. Genel olarak izcilikte kullanılan pusula çeşitleri şunlardır:

a.Standart Plaka Pusula(Silva)

Orienteering sporunun doğduğu ülke olan İsveç merkezli "Silva" markasıyla özdeşleşmiş olan bu pusula tipi en bilinen pusula türlerinden biridir. Daha çok harita üzerinde kullanım için yapılmıştır. Harita üzerinde şeffaf yapısı, düz ve geniş tabanıyla yön tayininde büyük kolaylıklar sağlar. Genelikle bu pusulalarda kullanılan oynar kapsül harita kullanımında ve orienteeringde bazı kolaylık sağladığı gibi kapsülün ayarlanması zaman kaybına neden olmaktadır. Manyetik sapmanın düzeltilmesinde oynar kapsül diğer pusulalara göre avantaj sağlamaktadır.

b.Aynalı Pusula

Aynalı pusulanın özellikleri genel olarak plaka pusulanınki gibidir. Harita üzerinde veya arazide kullanılabilir. Düz ve şeffaf olan tabanıyla harita üzerinde kullanımı kolay; kerteriz alırken de, aynı zamanda dereceyi görebilmeyi sağlayan aynası ve hedef almayı kolaylaştıran aynadaki çentiğiyle her iki alanda da başarılı bir pusuladır.

c.Kutu Pusula(Recta)

İsviçre ordusunda da kullanılan bu basit, dayanıklı ve faydalı model İsviçreli "Recta" markasıyla bütünleşmiştir. Metal bir gövde içinde bulunan pusuladan oluşur. Metal gövde boyunca uzanan hedef çizgisiyle arazide hedef almayı kolaylaştırır. Çoğu modelinde ayarlanabilir sapma çizgisi bulunmaktadır. Bu nedenle arazi kullanımında tercih edilen bir modeldir.

d.Parmak Pusulası

Orienteering gibi doğru yönü bulmanın ve hızın önemli olduğu zamanlarda beklide en faydalı pusuladır. Sabit kapsülü zaman kaybını azatlığı gibi, parmağa takılıyor olması bir elinizin serbest kalmasını sağlar. Bu yönden harita üzerinde ve orienteeringde gayet kullanışlıdır. Fakat herhangi bir hedef çentiğinin olmaması plaka pusulasındaki gibi arazi kullanımında zorluk çıkarır.

e.Askeri-Arazi Pusulası

İ.E.L. Sakarya İzci Grubu'nun da kamplarında kullandığı bu pusula tipi her ne kadar harita üzerinde çok kullanışlı olmasa da, arazide en kullanışlı pusulardan biridir. Açıldıktan sonra tek el kullanılabilir. Büyüteci ve tel hedef çizgisiyle insan hatasından kaynaklanan sapma minimuma iner. Açı dereceleri pusulanın içerisindeki sıvı üzerinde yüzen iğneyle bütünleştirilmiş diskin üzerindedir. Böylece her seferinde 0 dereceyle iğnenin kuzey ucunun üst üste getirilmesine gerek kalmaz. Pusulanın yanında bulunan cetveliyle de haritada temel işlevleri yerine getirebilir. Ayrıca demir gövdesiyle sağlam bir pusuladır.

f.Ataç Pusula

2.Cayroskop (Jiroskop) Pusulası

Cayroskop pusulası daha çok gemilerde ve uçaklarda kullanılan, cayroskopun mekanik kararlılığına göre düzenlenmiş ve bu nedenle manyetik etkilere karşı duyarsız olan bir pusuladır. Ağırlık merkezinden asılan ve elektrik yardımıyla büyük hızla döndürülen bir cayroskoptan meydana gelir. Başka bir düzenek olmaksızın, ekseni, dönmeye başladığı anda yöneltildiği bir yıldızın hareketini izler. Bir karşı ağırlık sistemi, bu yatay ekseni yerinde tutar ve bir sönümle sistemi, bu eksenin coğrafi kuzey doğrultusundan ayrılmasını önler. Böylece jiroskop her zaman coğrafi kuzeyi gösterir ve manyetik sapma yapmaz, fakat izcilikte kullanılması büyüklüğü ve elektrik gereksinimi açısından mümkün değildir.